Neem jij beslissingen op basis van de perfecte rationele afweging? Of baseer jij je onbewust op geitenpaadjes die in de loop der jaren zijn ingesleten in je brein? Veel mensen denken dat ze hier niet vatbaar voor zijn.  Maar ook dat is een denkfout.

Voorkom dat je in simpele valkuilen belandt en scherp je brein. Volledige rationaliteit bestaat niet, maar je kunt op zijn minst de meest voorkomende patronen leren herkennen. Hieronder een selectie van 7 van mijn favoriete denkfouten. Wil jij ook beter leren redeneren, analyseren en overtuigen? Neem contact op voor de mogelijkheden.

#1 Sleeper-effect

We vergeten de bron van het argument sneller dan het argument zelf. Je hersenen vergeten relatief snel waar of van wie informatie vandaan kwam, terwijl de boodschap slechts langzaam vervaagt of zelfs beklijft. Daarom wint kennis die voortkomt uit een onbetrouwbare bron na verloop van tijd aan geloofwaardigheid. De ongeloofwaardige herkomst vervaagt sneller dan de boodschap zelf.

Remedie: Probeer de bron van elk argument dat je tegenkomt te onthouden. Van wie zijn die meningen? En waarom denken ze zo? Onderzoek de stelling met de vraag: cui bono? Wie heeft er baat bij?

#2 Chauffeurs knowledge

Er zijn twee soorten kennis. Ten eerste de ‘echte kennis’. Die zien we bij mensen die veel tijd en moeite hebben gestoken in het begrijpen van een onderwerp. De tweede soort is ‘chauffeurs kennis’ – kennis van mensen die geleerd hebben om inhoud te verkondigen die ze niet zelf daadwerkelijk begrijpen, zoals de chauffeur van Max Planck, die na het bijwonen van vele colleges even overtuigende presentaties als de beroemde natuurkundige zelf kon geven. Dat uiteraard zonder echte kennis over het onderwerp. Helaas is het uiterst moeilijk om echte kennis te onderscheiden van chauffeurs kennis.

Remedie: om je tegen het chauffeurs effect te wapenen, heeft Warren Buffet de uitdrukking “cirkel van bekwaamheid” bedacht. Wat binnen deze cirkel ligt, begrijp je intuïtief; wat daarbuiten ligt, begrijp je misschien maar ten dele. Een van de beste adviezen: blijf binnen je cirkel van bekwaamheid. Weet wat je begrijpt en wat je niet begrijpt. Het is niet zo belangrijk hoe groot de cirkel is. Maar het is verschrikkelijk belangrijk dat je weet waar de omtrek ligt.

#3 Confirmation bias

We hebben de neiging om nieuwe informatie zo te interpreteren dat deze verenigbaar wordt met onze bestaande overtuigingen en opvattingen. Met andere woorden, we filteren alle nieuwe informatie die in strijd is met onze bestaande opvattingen om eerdere overtuigingen en conclusies intact te houden. We noemen dit ook wel ‘tunnelvisie’.

Remedie: Neem een voorbeeld aan Charles Darwin. Wanneer waarnemingen zijn theorie tegenspraken nam hij ze uiterst serieus en noteerde ze onmiddellijk. Hij wist dat het brein ontkrachtende bewijzen na korte tijd actief ‘vergeet’. Hoe correcter hij zijn theorie achtte, des te actiever hij zocht naar tegenstrijdigheden. En breng ook tijd door met mensen die anders denken dan jij. Mensen van wie de ervaringen en kennis anders zijn dan de jouwe. We hebben input van anderen nodig om de confirmation bias te overwinnen: diversity matters.

#4 Self-serving Bias

We schrijven succes toe aan onszelf en onze acties, en mislukkingen aan externe factoren die niets met ons te maken hebben. Deze denkfout kan problematisch zijn: als we onze mislukkingen niet toeschrijven aan ons eigen aandeel, is de kans kleiner dat we van onze fouten leren en ze in de toekomst voorkomen.

Remedie: zie kritiek als een kans voor verbetering in plaats van een aanval, hierdoor ben je beter in staat om je eigen fouten te accepteren en jezelf te verbeteren.

#5 Correlatie vs. Causaliteit

Feit: ‘mensen die elke dag shampoo ‘X’ gebruiken hebben sterker haar’. Echter, het kan ook gewoon andersom zijn, of toeval. Correlatie is geen causaliteit.

Remedie: kijk goed naar samenhangende gebeurtenissen: soms blijkt wat als oorzaak wordt voorgesteld het gevolg te zijn, en omgekeerd. En soms is er helemaal geen verband.

#6 Action Bias

Onze overtuiging dat het beter is om om iets te doen dan niets. In onzekere omstandigheden hebben we het gevoel dat we maar beter actie kunnen ondernemen. We voelen ons dan wellicht beter, maar de kans bestaat dat onze actie juist contraproductief heeft gewerkt – de situatie is misschien erger geworden doordat we te snel of te veel hebben gehandeld.

De remedie: voordat je ook maar iets doet in een onduidelijke situatie, haal diep adem en weeg je opties.

#7 Sunk-Cost fallacy

Een bekende denkfout gebaseerd op onze behoefte aan consistentie. Hoeveel er ook al is geïnvesteerd in een project of product, alleen de inschatting van de toekomstige kosten en baten telt. Als je al heel lang in de rij staat, heb je de neiging om te blijven staan: “ik sta nu al zó lang te wachten…” Toch kan het soms beter zijn om uit de rij te stappen, ondanks de tijd die je al geïnvesteerd hebt.

Remedie: rationele besluitvorming vereist dat de tot nu toe gemaakte kosten worden vergeten en alleen naar de toekomstige kosten en baten wordt gekeken.

Hierbij 7 voorbeelden van veel voorkomende denkfouten. Zie jij ze ook voorbij komen in het dagelijks leven, of bij jezelf? Veel plezier met het herkennen!